شاهکار معماری ایران

در دوره معاصر که معماری نقش به‌سزایی در بافت‌های شهری داشته‌است، دوره‌های گوناگونی را که نتیجه‌ی واردات بافت‌های فرهنگی بوده است،تجربه کرده‌ایم.

دکتر شهرستانی در شبکه رادیویی "گفت‌وگو" در رابطه با چگونگی وضعیت معماری امروز ما، گفت: دو مصداق دقیقی که باید در این عرصه اشاره کرد؛ یکی مسئله مهاجرت و دیگری مسئله عرضه و تقاضا است.

ناگزیر هستیم در صحبت از معماری به مسائل اقتصادی و اقتصاد سیاسی توجه کنیم.

معماری یک آرم و یک تابلوی منفرد و یک قطعه موسیقی نیست، بلکه معماری به زمینه‌های اقتصادی و سیاسی وابسته‌است و به طور خاص به زمینه اقتصادی که آسیب‌پذیر و تاثیرپذیر است.

معماری، هویت، فرهنگ و سبک زندگی بدون بحث مالیات، زمین، عرضه، میلگرد، سیمان قابل فهم نیست و خیلی وقت‌ها هم مشکلی که در شورای فرهنگی انقلاب اسلامی وجود دارد این است که به این مسائل به این سو نگاه نمی‌شود . زمانی‌که در معماری اقتصاد حاکم می‌شود، سودجوها در این زمینه دست‌برتر خواهند داشت و فرهنگ‌سازی هم در این زمینه به‌عهده آن‌ها خواهد بود.

وی درمورد اقداماتی که شورای انقلاب‌فرهنگی ،نهاد‌های شورای عالی معماری فرهنگی و شهرسازی در مورد فرهنگ‌سازی کردند ادامه داد: تلاش های سلبی صورت‌گرفته نتوانسته معماری را به زبان مردم نزدیک کند.

شهرستانی در مورد اقدامات اساسی که نهاد‌های فرهنگی باید انجام بدهند، اضافه کرد: نها‌د‌های فرهنگی باید بیشتر به بحث اقتصاد سیاسی مسکن بپردازند؛ یعنی نهاد‌های فرهنگی از نگاه فرهنگی به مقابله با مالیات و عوارض بر زمین بروند.

وی در پاسخ اینکه ما واجد معماری بودیم، افزود:

فهم مردم و حضور مردم در ادوار گذشته کلیدی بود و مردم فهم قاعده‌مندی از زندگی داشتند و معمار هم از مردم بود و برای مردم کار می‌کرد، ولی این نظام به‌کلی بهم خورد و اصل قضیه هم به مهاجرت، عرضه و تقاضا، سیطره حاکمیت دهه چهل برمی‌گردد که به بحران دامن زد.

معماری در بستری اقتصادی تعریف می‌شود و باید ساختمان با یک سرمایه‌دار در وسط شهر ساخته شود، پس جنس معماری با بقیه هنرها متفاوت است‌.

وی درمورد سلیقه‌ای شدن و اغتشاش بحث استراتژیِ معماریِ ساختمان‌های دولتی و حاکمیتی اشاره کرد: علت اصلی تداوم این مسئله به ذهنیت‌های تربیت نشده مسئولین برمی‌گردد که به معماری به چشم مهندسی و فنی نگاه شده‌است و هنوز هم کیفیت‌ها در این زمینه دیده نمی‌شود؛ مثلا در بحث مصلای امام خمینی به ۹۰۰۰ تن میلگردی که در ایوان کار‌شده است، افتخار می‌کنیم بدون اینکه نقشی در معماری ما داشته باشد، در معماری باغ کتاب، در معماری ساختمان جدید مجلس شورای اسلامی و... ما معماری با هویت دینی دیده‌ نمی‌شود.

این معماران که جزو معماران خوب ما هم محسوب می‌شوند، تربیت یافته جریان چهل و پنجاه دانشگاه‌های ما هستند؛ از طرفی هم دانش‌آموختگان و جریان‌های قدری دیده نمی‌شده که بتوانند جواب این عطش مسئولین را بدهند؛ پس این نقد را باید هم به معماران مدرنیست هم کرد و هم تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز.

از طرفی هم صحبت از بحث معماری ایرانی- اسلامی ذهنیت‌ها را به سمت حجره های حوزه‌های علمیه می‌برد که باز هم این موضوع به ابتذال کشیده می‌شود.

شهرستانی در پاسخ به این سوال که آیا جریان معماری در اقدامات ۴۱ ساله‌ای  پس انقلاب وجود دارد یا نه، گفت: نمی‌توانم در این زمینه برمبنای مولفه‌ها پاسخ بدهم، ولی با این حال تلاش‌هایی بوده و است برای مثال در همین قاجار که مدعی نزول فرهنگی هستیم شاهکارهایی در اماکن و مساجد دیده می‌شود

برای مثال در دوره پهلوی دوم با وجود چند اثر شاخص پست‌مدرن اما جریان غالب حکومتی جریان مدرنیته و غرب‌گرا بوده و بعد از انقلاب هم تقریبا جریان واقع به همین صورت با تلقی‌های فرمی و عناصری دیده می‌شود.

وی در پاسخ به فاصله‌گرفتن دوره پهلوی دوم با دوره قاجار و صفویه به‌‌دلیل اراده پهلوی‌ها بر مبنای زدودن تاریخ قاجاریه، افزود:

بسیاری از چیزهایی که در معماری زدوده می‌شود، مسائل هویتی است و در هرمعماری ما، داستان و قصه‌ای دربرگرفته‌است و در دوره پهلوی اول و دوم قرار بود قصه و روایت آدم‌ها تغییر پیدا کند و با بسیاری از خرافات مبارزه کند که نمونه‌اش در ماشین‌پرستی و تجدد دیدیم.