شاهکار معماری ایران

درباره هنر معماری در دوره صفویه نوشته اند که شاه اسماعیل اول صفوی بناهای مفصل و معظمی ساخته بود . ولی آز آنچه که ممکن است وی در تبریز و خوی ساخته باشد ، چیزی قابل توجه باقی نمانده است . از ابنیه مهم زمان او که تا بحال مانده مسجد جامع ساوه است ، و حتی آن نیز از صورت اصلی خارج شده و مقدار زیادی از بناهای آن از بین رفته ، ولی گنبدی بزرگ و زیبا از آن زمان بر پاست . از خدمات صفویه به معماری ایران ، متناسب بودن گنبد با دیگر قسمت های بنای مسجد می باشد . بهترین نمونه آن مسجد شاه اصفهان است که تقریبا صد سال بعد از مسجد ساوه ساخته شده . گنبد مسجد ساوه از کاشی فیروزه ایی رنگ پوشیده شده و نقشی به رنگ سرمه ایی و سفید دارد . در قسمت داخلی گنبد طرح های هندی با کاشی ساخته شده و دوار فضای زیر گنبد با کاشی های شش گوش فیروزه ایی رنگ زینت یافته . اغلب تزئینات خارج بنا از بین رفته است ، در محوطه زیر گنبد محراب گچ بری زیبایی است که با رنگهای مختلف نقاشی شده . این گچ بری را با ماده ایی سفید رنگ پوشانده اند تا زمینه برای نقاشی مناسب باشد و آن بهترین نمونه کاری است که در مینیاتور نیز دیده می شود .

محراب گچ بری دیگر که بر روی آن نقاشی شده در مسجد میدان ساوه است . ولی چهار قسم کتیبه به کوفی و نسخ روی آن نوشته شده و برای کتیبه ها معروف است . کاشی کاری مسجد جامع و مسجد علی ر اصفهان و نیز کاشی کاری مفبره هارون ولایت در آن شهر توسط شاه اسماعیل ساخته شده . آنچه در این ساختمان ها مانده ثابت می کند که در اوایل دوره صفوی کاشی ها عالی ساخته می شد . از زمان شاه طهماسب بنای مهمی باقی نمانده ، زیرا او به صنایع کتاب و قالی بافی بیشتر توجه داشت تا به ساختن بنا . وی مسجدی و قصری در قزوین به پا کرد . ولی تقریبا چیزی از آنها باقی نمانده است . از ابنیه مهم زمان این سلطان که تا کنون بر پا می باشد ، مقبره جدش شیخ صفی الدین در اردبیل است . اگر چه در گذشته بناهایی در آنجا بود . ولی شاه طهماسب آنها را تکمیل و به هم مربوط کرد و تالاری برای عبادت ساخت که به برج مقبره شیخ صفی مربوط می باشد و نیز حیاط جلو آن را احداث نمود . راهرو کوچکی در سمت چپ بنا ساخته شده که از آن به تالار عبادت وارد می شوند . این تالار در نقره ایی مشبکی دارد و قالی معروف اردبیل آن را مفروش میکرد . در طرفین این تالار طاق نماهایی است مانند لژ نمایشگاه . در طرف دیگر تالار مذکور شبکه طلایی است که به اطاق کوچکی مربوط می شود ، و از آن به برج مقبره شیخ صفی وارد می شوند . در طرف چپ برج دیگری است که مقبره شاه اسماعیل می باشد و آن از چوب تیره رنگی تراشیده شده و با عاج و مروارید زینت یافته است .

اصفهان از حیث معماری از همه شهرهای دیگر ایران مهمتر است ، زیرا بناهای بسیار از اعصار قدیم و عمارت های بزرگی از دوره صفویه دارد که اغلب با کاشی کاری های زیبا تزیین شده . وقتی شاه عباس اصفهان را پایتخت خود کرد ، نقشه جدیدی برای شهر طرح نمود . خیابان بزرگ و معروف چهار باغ را او ساخت و طرفین آن را درخت چنار غرس کرد . این خیابان به پلی بزرگ که روی زاینده رود است منتهی می شود . در وسط شهر میدانی بزرگ است ( میدان شاه ) که مسجد شاه در سمت جنوب و قصر عالی قاپو در مغرب و مسجد شیخ لطف الله در مشرق و مدخل بازار در سمت شمال آن قرار دارد . این میدان محل چوگان بازی بود و دروازه های سنگی که برای بازی ساخته ، هنوز در طرفین میدان موجود است . کاخ عالی قاپو ایوان بلندی در جلو دارد که اعضای دربار در آنجا می نشستند و بازی های و مسابقات و رژه قشون را از بالا تماشا می کردند . در باغ پشت عالی قاپو کاخ چهل ستون قرار دارد . مسجد شیخ لطف الله در سمت مشرق میدان بزرگ واقع شده است و گنبدی زیبا دارد که از کاشی پوشیده است . در سمت جنوب میدان ، سر در بزرگ مسجد شاه اصفهان دیده می شود که ر هر طرف مناره ایی بزرگ دارد در این بنا کاشی موزاییک زیاد به کار رفته و طرز عمل جدیدی که بنام کاشی هفت رنگ موسوم است دیده می شود و آن عبارت است از کاشی های یک پارچه بزرگ که روی آن طرحی نقاسی شده . این طرز کار در زمان صفویان به وجود آمد . البته زودتر از کار کند و پر زحمت مورائیک کاری پیشرفت می کرد . سه قسم کاشی کاری مهم دراین نوع تزیین مهماری ایران مشاهده می شود .

1-   کاشی یک رنگ – با اینکه کاشی های رنگارنگ برای ایجاد نقشه روی آجر استعمال می شد ، هر کاشی منحصرا یک رتگ معین داشت .

2-   کاشی موزائیک – کاشی های رنگارنگ را به قطعات کوچک بریده آنها را طبق نقشه پهلوی هم می گذارند . این قطعات کوچک را وارونه قرار داده و پشت آنها را گچ می ریزند ، و وقتی که گچ سفت می شود آن را روی دیوار نصب می کنند .

3-   کاشی هفت رنگ – روی کاشی ساده نقشه ای به رنگ ها مختلف نقاشی کرده روی آن را لعاب می دهند .