شاهکار معماری ایران

در دوره معاصر که معماری نقش به‌سزایی در بافت‌های شهری داشته‌است، دوره‌های گوناگونی را که نتیجه‌ی واردات بافت‌های فرهنگی بوده است،تجربه کرده‌ایم.

درباره هنر معماری در دوره صفویه نوشته اند که شاه اسماعیل اول صفوی بناهای مفصل و معظمی ساخته بود . ولی آز آنچه که ممکن است وی در تبریز و خوی ساخته باشد ، چیزی قابل توجه باقی نمانده است . از ابنیه مهم زمان او که تا بحال مانده مسجد جامع ساوه است ، و حتی آن نیز از صورت اصلی خارج شده و مقدار زیادی از بناهای آن از بین رفته ، ولی گنبدی بزرگ و زیبا از آن زمان بر پاست . از خدمات صفویه به معماری ایران ، متناسب بودن گنبد با دیگر قسمت های بنای مسجد می باشد . بهترین نمونه آن مسجد شاه اصفهان است که تقریبا صد سال بعد از مسجد ساوه ساخته شده . گنبد مسجد ساوه از کاشی فیروزه ایی رنگ پوشیده شده و نقشی به رنگ سرمه ایی و سفید دارد . در قسمت داخلی گنبد طرح های هندی با کاشی ساخته شده و دوار فضای زیر گنبد با کاشی های شش گوش فیروزه ایی رنگ زینت یافته . اغلب تزئینات خارج بنا از بین رفته است ، در محوطه زیر گنبد محراب گچ بری زیبایی است که با رنگهای مختلف نقاشی شده . این گچ بری را با ماده ایی سفید رنگ پوشانده اند تا زمینه برای نقاشی مناسب باشد و آن بهترین نمونه کاری است که در مینیاتور نیز دیده می شود .

»ساباط«، معبری برای آرامش رهگذران است تا انسان پیاده در مسیر حرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه  قرار گیرد، که نشان می دهد معماری در گذشته تا چه حد به نیاز و آسایش مردم توجه داشته است.به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران)ایسنا(،منطقه ی خراسان جنوبی،ساباط ها به گونه ای استقرار پیدا کرده اند تا انسان پیاده درمسیر حرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه قرار گیرد.ساباط در زبان فارسی دارای ریشه ای کهن است. بخش اول آن »سا« به معنای آسایشو بخش دوم آن »باط« نمودار ساختمان، آبادی و عمارت است که این نوع معماری خاص مناطق آب و هوای گرمسیر و کویری است تا با انداختن سایه و ایجاد مسیری خنک برای رهگذران، آنها را از شدت تابشنور خورشید و گرما در این معابر محافظت کند.ساباط ها از لحاظ نوع سقف به دو گونه تقسیم می شوند، یک گونه آن دارای سقفمسطح بوده و از تیرهای چوبی و حصیر برای نگهداری وزن و سقف آن استفاده میشود.

نوع دیگر ساباط هایی است که دارای طاق هستند. این ساباط ها با توجه به مسائل استاتیکی بخوبی می توانستند وزن سقف را هرقدر هم سنگین بود به ستون ها، دیوارها و سپس به زمین منتقل کنند. روش آجرچینی این سقف ها اغلب به صورت رومی انجام شده است.در خیلی از این ساباط ها ورودی چند خانه مجتمع شده است که از نظر افزایش حس همسایگی و همبستگی محله ای حائز اهمیتاست.

این سازه به علت نیمه پوشیده بودن در تابستان به پدید آمدن کوران هوا منجر می شده است که هوای درون ساباط را از بیرون آن خنک تر می کند، همین نیمه پوشیده بودن در زمستان به گرم تر شدن هوای درون ساباط از بیرون آن می انجامد.ساباط ها هم چنین مایه ی یکپارچگی و استواری خانه های کنارشان هستند و به آنها در پایداری در برابر نیروهای پدید آمده از فشار سازه کمک می کنند.ساباط وسیله ای در تقابل با وزش بادهای موسمی نیز هست. معمولاً پشت بام ساباط ها مورد استفاده واحدهای هم جوار قرار می گیرد که برخی به صورت اتاقی مشرف به کوچه جلوه گر شده است.در برخی از کوچه های بن بست نیز ساباط اجرا می شود که در قسمت ورودی آن دری محکم تعبیه می شده که اینگونه ازفضاها »دربند« نامیده می شود که در مجموع در افزایش امنیت ساکنان کوچه مناسب بوده است.

نگاهی به ساباط ها نشان می دهد که معماری در گذشته تا چه حد بر اساس توجه به نیاز و آسایش مردم انجام شده است، اما متأسفانه در معماری های جدید کمتر به این نکات ارزشمند توجه می شود و به نظر می رسد استفاده از این نوعمعماری در شهرهای کویری به مرور در حال فراموش شدن است.طولانی ترین ساباط شهرستان درمیان در روستای هدف گردشگری فورگ قرار دارد که از دیگر مناطق دیدنی در این روستا می توان به قلعه فورگ و بافت تاریخی آن اشاره کرد.

 کلات شهرستانی است در شمال شرقی استان خراسان رضوي.مرکز این شهرستان، شهر كبود گنبداست.

کلات به نام نادر شاه رقم خورده است. شهری که در میان کوه‌های هزارمسجد قرار گرفته است و از مشهد تا آن، 145 کیلومتر جاده کوهستانی است. این شهر، از شمال به وسیله تپه ماهورهای نسبتاً پست به طول 180 کیلومتر با کشور ترکمنستان همجوار است. ازجنوب به کوه هزارمسجد و شهرستان مشهد، از شرق به شهرستان سرخس و از سمت غرب به شهرستان درگز محدود می‌شود.

در روزگاران دور که بشر تازه یک‌جا نشین شده بود، شهری در سیستان پدید آمد که به گفته‌ی باستان‌شناسان به لحاظ بافت شهری، جمعیت، برنامه ریزی شهری و ... اولین شهر جهان بود. شهر سوخته و تمدن هوشمند و خلاق آن با بیش ازپنج‌هزار سال قدمت، به‌عنوان بزرگ‌ترین استقرار شهرنشینی در نیمه‌ی شرقی فلات ایران، نمونه‌ای منحصر به ‌فرد و حکایت‌گر واقعی علم، صنعت و فرهنگ گذشته‌های دور این مرز و بوم می‌باشد.