شاهکار معماری ایران

حيدرزاده بدون شک پيشرفت صنعت ساختمان سازي و سرعت نوسازي و بهسازي شهرها تأثير مستقيمي بر معماري بناها و ساختمان هاي شهر مي گذارد. در اين ميان بي توجهي به معماري اصيل اسلامي، ايراني که روزگاري زبانزد خاص و عام بود، در فرآيند ساخت و سازها به فراموشي سپرده شده است، به طوري که در يک فضاي کوچک شهر شاهد معماري هاي متفاوت ناهمگون و ناهماهنگ هستيم که هر يک به نوعي آشفتگي هايي را به شهر و شهروندان تحميل کرده است.

يکي از شهروندان در اين باره مي گويد: در گذشته معماري اسلامي، ايراني در بسياري از بناهاي خراسان ديده مي شد، در حالي که اکنون بناهاي فرسوده و قديمي تخريب مي شود و ساختمان هاي بلند با معماري و طرح هاي مختلف و ناهماهنگ جاي آن ها را مي گيرد.اکرمي مي افزايد: سرعت در ساخت و سازها موجب کم رنگ شدن و حتي گم شدن معماري اسلامي، ايراني شده است.

يک شهروند ديگر به نام ذاکريان هم اظهار مي دارد: در ساخت و سازهاي جديد توجه به معماري اسلامي، ايراني روز به روز کمرنگ تر مي شود و بسياري از افراد به دليل نبود الگوي مناسب و منسجم در احداث بناهاي خود سر در گم مي شوند.به گفته يک کارشناس معماري شهرها نشانگر نوع نگاه، فرهنگ و باور مردم هر دوره تاريخي و بيانگر جهان بيني، ايدئولوژي، وضعيت اقتصادي، اقليمي و طبيعي است.علي مستوفيان اظهار مي دارد: امروزه معماري شهري ما هيچ گونه مشخصه فرهنگي، تاريخي ندارد و فضا و محيط کالبدي شهر حجم هايي مکعبي، تک عملکرد بدون سايه روشن هاي مناسب و توجه به ديد و منظر چشم نواز و حتي بدون نشانه و شناسنامه است.وي مي گويد: اين موضوع مي تواند زمينه بروز بحران هاي اجتماعي و فرهنگي مرتبط با شهر سازي را به همراه داشته باشد.وي خاطر نشان مي کند: در حال حاضر ما در شهرهاي خود شاهد بي نظمي، آشفتگي و بي توجهي به نيازها و اصول اوليه شهر سازي و استفاده نکردن از ظرفيت هاي اقليمي و طبيعي و دستاوردهاي گذشته هستيم.به گفته وي آشفتگي بر الگوهاي شهر سازي و معماري غالب شده است که براي رهايي از آن به برنامه ريزي و مطالعات عميق نياز است تا بتوان ناهماهنگي و ناهمگوني در تمام وجوه شهر سازي از شبکه هاي شهري گرفته تا جداره سازي ها و نماسازي ها و ... را اصلاح کرد.وي تصريح مي کند: تمام مسائل و مشکلات شهر سازي و معماري که از آن به عنوان ناهماهنگي و ناهمگوني ياد مي شود، در نهايت سبب ايجاد آشفتگي در سيما و کالبد شهر مي شود و شهري بي هويت را براي افراد جامعه به وجود مي آورد.وي اضافه مي کند: محيط و فضاهاي شهري بايد پاسخ گوي نياز شهروندان باشد زيرا ظاهر شهربر روحيه افراد تاثيرگذار است.

اين در حالي است که به دليل بي توجهي به موارد ذکر شده فضاهاي شهري روز به روز بدون جاذبه مي شود و بي اعتنايي افراد نسبت به محيط اطراف حاصل اين امر است.مستوفيان با بيان اين که منظر عمومي و سيماي شهري اولين جلوه از هر شهر است و مي تواند خاطره مناسبي در ذهن هر فرد به يادگار بگذارد، مي گويد: اين موضوع از ديد طراحان و برنامه ريزان شهري دور مانده است و برنامه جامعي براي آن وجود ندارد.وي معتقد است: توجه به معماري اسلامي ايراني علاوه بر پاسخ گويي به نيازها مي تواند دربرگيرنده هويت، فرهنگ و هنر اين مرزوبوم باشد.به گفته وي هنوز هم مي توان با مطالعه و بررسي علمي کاربردي معماري و شهر سازي، شهرها را به سويي که متناسب با فرهنگ و تمدن کشور است هدايت کرد.

يک کارشناس ارشد معماري و شهر سازي هم با بيان اين که معماري اسلامي ايراني در شهرها بسيار کم رنگ شده است، مي گويد: بيشتر معماري ها در حال حاضر مدرن است و بسياري از نماها مانند نماهاي سراميکي، شيشه اي و ... با شرايط اقليمي سازگار نيست و با يکديگر هم خواني ندارد.قلي زاده مي افزايد: در يک خيابان يا يک کوچه نماي ساختمان هاي شيشه اي، آلومينيومي، آجري، موجب ناهماهنگي مي شود و کسي متولي و پي گير اين موضوع نيست.وي اظهار مي دارد: مشاوران توجه زيادي به معماري اسلامي ايراني نمي کنند از اين رو نوعي ناهمگوني و ناهماهنگي در شهر به وجود مي آيد.وي مي گويد: در احداث ساختمان هاي اداري و دولتي هم به معماري اسلامي ايراني توجه نمي شود و اين امر مشکلاتي را به وجود مي آورد.وي به ناهماهنگي نماها و درست طراحي نشدن پلان ها اشاره و بيان مي کند: ضوابط شهرداري در خصوص تعداد طبقات ساختماني در حال تغيير است از اين رو در ساختمان ها با انواع تيپ ها، نماها و ارتفاعات مواجه مي شويم؛ در حالي که در معماري اسلامي ايراني به بافت شهري توجه مي شد. وي مي گويد: معماري اسلامي ايراني در تاراج شهرنشيني مدرن امروزي از بين رفته است و توجه چنداني به آن نمي شود و برخي مسئولان نسبت به آن حساسيت و دلسوزي لازم را ندارند.

رئيس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان شمالي هم با بيان اين که معماري اصيل اسلامي ايراني به نوعي کم رنگ شده است، اظهار مي دارد: بناها در دوره هاي مختلف تاريخ شاخص هاي مختلفي داشت اما در معماري کنوني اين اتفاق نيفتاده است.

علي کاظمي مي افزايد: معماري کنوني يک تقليد ناشيانه از معماري غرب است و در طول سال هاي متمادي مهندسان عمران نقشه کشي را بر عهده داشتند در حالي که طراحي وظيفه معماران است.

وي خاطر نشان مي کند: معماري شهرها در حال حاضر غير کارشناسي است.

وي ادامه مي دهد: هيچ الگوي معماري واحد حتي در يک خيابان يا يک کوچه ديده نمي شود و معماري بناها به شدت با يکديگر متناقض است.

به گفته وي در قوانين معماري کاستي هايي ديده مي شود و معماران، سازمان هاي نظام مهندسي و شهرداران، قانوني مبني بر الزام توجه به معماري سنتي ندارند.

وي معتقد است: شناسايي معماري سنتي بر مبناي منطقه اي و مطالعه آن و استفاده از ظرفيت هاي سنت هاي معماري اصيل در آموزش به معماران، مي تواند معماري اسلامي ايراني را زنده کند.

کاظمي مي افزايد: اصلاح قوانين به طوري که استفاده از الگوهاي معماري اصيل الزامي شود، مي تواند کمک کننده باشد.

وي مي گويد: فرهنگ سازي و آگاه کردن افراد براي استفاده از الگوهاي ايراني و اسلامي در امر ساخت و ساز هم در منظر شهري و معماري اسلامي، ايراني آن تأثير زيادي دارد.

معاون معماري و شهر سازي سازمان مسکن و شهر سازي خراسان شمالي مهم ترين دليل استفاده نکردن از الگوهاي گذشته معماري اسلامي، ايراني در فرآيند ساخت و سازهاي شهري و حتي روستايي را نبود الگوي مناسب تعريف شده و هماهنگ با فناوري هاي روز مي داند.

محمد علي منصوري اظهار مي دارد: هنوز طراحان، معماران و ديگر بخش هاي دست اندرکار در ساخت و سازها، نمونه عيني را که بتواند به شکل ملموس با معماري اسلامي و ايراني ارتباط بدهد در اختيار ندارند.

وي ادامه مي دهد: صاحب نظران و بخش معماري و طراحي شهري به يک مشي مشترک و ثابت نرسيده اند تا بتوانند امکان اشاعه آن را فراهم کنند.

به گفته وي در بخش نماها با توجه به وجود فناوري و مصالح جديد انتظار کپي برداري از الگوهاي معماري گذشته بدون هيچ گونه تغيير مشکل به نظر مي رسد اما مي توان با الگوگرفتن از معماري گذشته، با توجه به نيازهاي جديد طرح هاي مناسبي ارائه داد.

وي خاطر نشان مي کند: با توجه به مشکل کمبود مسکن و ضرورت اعمال سرعت بيشتر در بهره برداري از ساختمان ها و ابنيه مسکوني يا غير مسکوني، توجه و دقت به رعايت کردن نمادهاي تاريخي رنگ باخته است و وقت کمتري براي ايجاد الگوهاي جديد آميخته با شاخص هاي قديم معماري اسلامي ايراني صرف مي شود.

وي به اندک بودن افراد با تجربه و آشنا به شاخص هاي معماري اسلامي و ايراني در بخش ساخت و ساز اشاره و بيان مي کند: اطلاع رساني ناکافي سازمان ها و نهادهاي مرتبط و همچنين نبود توجه کافي به معماري هاي اسلامي، ايراني در سيستم آموزش عالي کشور از مشکلات پيش روست.وي اولين آثار نامطلوب موارد ذکر شده را بي هويت شدن شهرها مي داند و مي گويد: اکنون اگر بخواهيم هويت شهري را از نوع معماري آن دريابيم، به جواب درست و قانع کننده اي دست نخواهيم يافت.وي مي افزايد: دومين اثر نامطلوب، تطابق نداشتن بناهاي ساخته شده با شرايط طبيعي و اقليمي است که بي گمان نمي تواند پاسخ گوي نياز افراد باشد.منصوري عنوان مي کند: تدوين الگو و نمونه هاي ملموس و قابل اجراي معماري که شاخص هاي معماري اسلامي، ايراني، اقليمي را با توجه به نيازها و فناوري جديد در خود داشته باشد، مي تواند به عنوان يک راهکار مطرح شود.وي اضافه مي کند: پرورش متخصصان آشنا به اصول معماري اسلامي، ايراني و ايجاد زمينه مناسب براي فعاليت آن ها در بخش اجرا، هم چنين توجه بيشتر مراجع نظارتي و کنترلي به رعايت اصول ياد شده مي تواند به امر معماري اسلامي و ايراني کمک کند.به گفته وي الزام اداره ها و بخش هاي عمومي و دولتي به رعايت اصول والاي معماري اسلامي، ايراني همراه با ويژگي هاي بومي در ساخت اماکن و بناهاي مورد نياز امکان ترويج اين اصول در بخش هاي خصوصي را نيز فراهم مي کند.

وي خاطر نشان مي کند: سازمان مسکن و شهرسازي شرکت هايي را که در بخش انبوه سازي و ساخت مسکن اقشار کم درآمد فعاليت مي کنند، ملزم به رعايت اصول ياد شده در طراحي و ارائه نقشه هاي اجرايي کرده است و کميته ويژه اي براي بررسي طرح ها و کنترل آن ها تشکيل مي دهد و پس از تأييد آن مجوز پروانه را صادر مي کند.

وي ادامه مي دهد: در ساختمان هايي که اين سازمان در رأس و متولي اجراي آن هاست تلاش مي شود تا شرايط اقليمي، طبيعي همراه با معماري هاي اسلامي ايراني رعايت شود.

وي با بيان اين که معماري اسلامي، ايراني تمامي ويژگي هاي مرتبط با شرايط آب و هوا را مورد توجه قرار مي دهد، مي گويد: اين نوع سبک معماري در گذشته با اقبال زيادي مواجه مي شده است.معاون معماري و شهر سازي سازمان مسکن و شهر سازي خراسان شمالي ناهمگوني در سيما و منظر ساختمان هاي شهر را نبود الگوي مناسب با اصول ياد شده ذکر و بيان مي کند: اصول طراحي شهري که يکي از اهداف آن ايجاد هماهنگي در جداره ها و سيماي بافت کالبدي شهري است، در بسياري از شهرها رعايت نمي شود.

وي ادامه مي دهد: بيشتر شهروندان از اصول منطبق با معماري اسلامي، ايراني و حتي شرايط اقليمي و آب و هوايي اطلاعي ندارند و اين موضوع بايد از طريق رسانه ها اطلاع رساني شود.منصوري روند نوسازي شهرهاي استان را از نظر کمي خوب مي داند و مي گويد: اين مسئله از نظر کيفي و رعايت ضوابط و استانداردهاي موجود جاي تأمل و به اقدامات بيشتري نياز دارد.

وي به مهم ترين معضلات کيفي ساخت و سازهاي شهري اشاره مي کند و اظهار مي دارد: توجه ناکافي به ويژگي هاي فرهنگي و اجتماعي، بي توجهي به انسجام بافت فيزيکي شهر از نظر دانه بندي، قطعه بندي و بلوک بندي شهري از جمله اين مشکلات به شمار مي رود.

وي مي افزايد: بي توجهي به تناسب منظر شهري از نظر رنگ، فرم، حجم، ارتفاع و خط آسمان از اشکالات ديگر کيفي ساخت و سازهاي شهري است. به گفته وي طي دهه هاي اخير در بجنورد و ديگر شهرها هنوز فضايي ايجاد نشده است که بتوان از آن به عنوان فضاي برجسته و قابل نمود نام برد.

وي تصريح مي کند: معماري اسلامي، ايراني يکي از عوامل ايجاد تعادل است اما بايد مواردي مانند استفاده از مصالح، رنگ هاي هماهنگ، خطوط و حجم هاي هماهنگ، خصوصيات اجتماعي و فرهنگي و کارکردهاي هر فضا هم مورد توجه قرار گيرد.وي مي گويد: بايد دنبال ساختار و مکانيزمي باشيم که با استفاده از آن بتوان به نيازهاي جديد الگوهاي اصلي معماري اسلامي، ايراني پاسخ داد.

وي مي افزايد: نبايد انتظار داشته باشيم معماري گذشته بدون هيچ تغييري کپي برداري شود؛ مي توان شاخص ها و اصول کلي آن ها را متناسب با نيازهاي جديد به کار گرفت و اين امر به الگو سازي و تعيين مشي هاي کلي و مناسب نياز دارد.