شاهکار معماری ایران

واژه شناسی معماری

لاپوش: یا پر - طاق ضربی ------------------------------------------------------------------------------------- مرد گرد: غلامگردش - راهرویی که پیرامون بنا می گردد ------------------------------------------------------------------------------------- مقصوره: گنبد خانه – قسمت اصلی مسجد است که محراب در آن قرار می گیرد . در اصل محل محراب گفته می شود ------------------------------------------------------------------------------------- معقلی: گره سازی مختلط آجر وکاشی ------------------------------------------------------------------------------------- میانسرا: حیاط ------------------------------------------------------------------------------------- گنبدنار: گنبد پیازی و نیم کره ------------------------------------------------------------------------------------- نال در گاه: چوب یا قوس پوشش در گاه ------------------------------------------------------------------------------------- نخیر: قسمتهای تو رفته در پلان ------------------------------------------------------------------------------------- نسار-نسر: قسمت پشت به آفتاب ساختمان ------------------------------------------------------------------------------------- نقش برگ کنگری: نقشی الهام گرفته از برگ کنگر - نمونه آن در گنبد خانه مسجد جامع قزوین می توان مشاهده کرد  ------------------------------------------------------------------------------------- نگین: در گره سازی آجری قطعاتی از کاشی را بصورت ساده استفاده می کرده اند که نمونه بسیار زیبای آن را در برج اخنجان دیده می شود ------------------------------------------------------------------------------------- نهالین: تشکی ویا چهای بالش که به جای میل استفاده می شد ------------------------------------------------------------------------------------- نهاز: بیرون زدگی در پلان ------------------------------------------------------------------------------------- نهور: پرسپکتیو ------------------------------------------------------------------------------------- واکوفته: برای نما دادن به آجر با دو تخته دو طرف آنرا صاف کرده استفاده می کنند ------------------------------------------------------------------------------------- اپدته: گنبد خانه و عمارت اصلی ------------------------------------------------------------------------------------- هره: آجری که به صورت نره میگذارند در خراسان خزند گفته میشود ------------------------------------------------------------------------------------- هر نو: سوراخ سقف ------------------------------------------------------------------------------------- هرزه بندی: بند عمودی بین آجرها ------------------------------------------------------------------------------------- هدش: نشیمن-هدیش=تالار ------------------------------------------------------------------------------------- هشتی: هشت.برجسته-بیرون آمده تنها جایی که از منطقه بسته خانهبیرون می آمدهو ارتباط با خارج داشته جهت ایجاد مکثتقسیم فضایی جهت انتظار ------------------------------------------------------------------------------------- هشت گیر: نوعی گره سازی تزئینی برجسته و فرو رفته..برآمده=گود فرورفته ------------------------------------------------------------------------------------- هلو چین: تاب–سهمی-قوس شکل نیمه تخمه مرغی- نوع معمول چفد در شما ایران- تاق بار بر – نیم بیضی ------------------------------------------------------------------------------------- هولی: ساختمانهایی که از سقف نور می گیرند ------------------------------------------------------------------------------------- هور: طرح یا پروژه ------------------------------------------------------------------------------------- یزدی بندی: نوعی ترک بندی و کاربندی – آرایشی در زیر پوشش ------------------------------------------------------------------------------------- یله: برگرفته از طبیعت نباشد /آزاد مقابله گله=آنچه در حال حاضر به انتزاعی یا ذهنی اطلاق می شودطره: قسمتی از لبه بالای پنجره پیش می آید ------------------------------------------------------------------------------------- طنبی: یعنی چادر – در معماری اتاق بزرگی است که در وسط ساختمان قرار دارد و اطراف آن دیگر فضاها میگیرند .به اتاق دراز نیز می گویند ------------------------------------------------------------------------------------- غوره گل: نوعی شفته است که در شیب بندی یام ها استفاده می شود در غوره گل بجای آهکاز نخاله گچ و حاک استفاده می شود ------------------------------------------------------------------------------------- فرسپ: شاه تیر ------------------------------------------------------------------------------------- فریز: تمامی نقشهای باریک اصلی افقی ------------------------------------------------------------------------------------- قطار/کتار: مانند دوال است با این تفاوت که در زیر آن پایه ها و یا مقرنس کاری داشته باشید ------------------------------------------------------------------------------------- قواره: آجر چینی که جهت تزئینات بصورت منحنی بریده می شود ------------------------------------------------------------------------------------- قوس تیزه دار: قوسهایی که در نوک آن تیزی دارد.تیزه دار را جناغی نیز گویند ------------------------------------------------------------------------------------- قوس مازه دار: قوسهایی که تیزه دار نیستند ------------------------------------------------------------------------------------- کار:تاق قوس ------------------------------------------------------------------------------------- کاشی هفت رنگ: کاشی سفید لعابدار را نقاشی کرده آنرا داخل کوره می گذاشتند و در کار تنظیم می کردند ------------------------------------------------------------------------------------- کانه پوش: تاق کوچکی که پشت تاق جهت شیبدار کردن آن می زنند به آن کوره پوش نیز می گویند ------------------------------------------------------------------------------------- کژاوه/کجاوه: پوشش بین دو تویزه که از دو طرف از چفدها تبعیت می کند ------------------------------------------------------------------------------------- کلیل: یک نوع قوس کم خیز ایرانی ------------------------------------------------------------------------------------- کلیل پارتی: کلیلی که در دوره اشکانی مورد استفاده زیاد داشته است ------------------------------------------------------------------------------------- کل آفرنگ: کلاه فرنگی–گنبد تاج مانند –ساختمان میان باغها ------------------------------------------------------------------------------------- کمر پوش: پوششی که در کمر فضایی زده می شود و آنرا به دو طبقه تبدیل می کند ------------------------------------------------------------------------------------- کوردر: در گاه نما– روزنهای نما ------------------------------------------------------------------------------------- کوچه:دهانه ------------------------------------------------------------------------------------- کوشک: ساختمانی که در میان یک حیاط و باغ قرار گیرد ------------------------------------------------------------------------------------- کیز: جایی که پا کار تاق می نشیند ------------------------------------------------------------------------------------- گچ بری زبره: گچ بری که اطراف آن خیلی ساییده نشده باشد ------------------------------------------------------------------------------------- گچ بری برجسته: گچ بری که برجستگی کمی دارد ------------------------------------------------------------------------------------- گچ بری برهشته: گچ بری که خیلی بیرون آمده ------------------------------------------------------------------------------------- گچ بری پته: کچ بری که روی کرباس آهار دار انجام می شود ------------------------------------------------------------------------------------- گچ تراش: شبیه معرق است گچ را در فطعاتی که می خواستند می بریدند و روی کار سوار می کردند ------------------------------------------------------------------------------------- گریو: استوانه بلند زیر گنبد سافه و گردن گنبدهای دو پوسته گسسته ------------------------------------------------------------------------------------- گره سازی: نقشهایی که به صورت شکسته است و خطوط مستقیم دارد ------------------------------------------------------------------------------------- گله: نقش برساو شده ای که بصورت تک یا تکرار شده باشد- موتیف ------------------------------------------------------------------------------------- گل انداز: نماسازی که در آجر چینی است و در کل نقش گلی را نشان می دهد ------------------------------------------------------------------------------------- گنبد ترکین: گنبدی که پوسته حمال آن به صورت ترک ترک ساخته شده است ------------------------------------------------------------------------------------- گنبد خاگی: خاگ به معنی تخم مرغ است. گنبدی که است که از دوران بیزکند به وجود می آید مانند گنبد تاج الملک مسجد جامع اصفهان ------------------------------------------------------------------------------------- گنبد رک: گنبدهای نوک تیز مخروطی و هرمی ------------------------------------------------------------------------------------- گنبد کمبیزه: گنبدی که قاعده اش به جای دایره بیضی باشد ------------------------------------------------------------------------------------- گیر: جایی که تیر در دیوار می نشیند ------------------------------------------------------------------------------------- گیری: ایوانها و تالارهای منفرددسکره: کوشک و ساختمانی که در میان باغهای بیرون شهرو در روستاها وتفرجگاهها می سازند ------------------------------------------------------------------------------------- دوال: عنصری که بعد از کلاف بندی پای تاقها بر روی پنجره ها جرزها و بالای تاقچه ها با گچ و با شکلی ساده که برجسته تر از دیوار است می سازند ------------------------------------------------------------------------------------- رخبام: پیش آمدگی لبه بام – لبه بام و جایی که نماسازی تمام می شوند ------------------------------------------------------------------------------------- رگ چین: چیدن ساده آجر و سنگ و خشت لایه لایه روی هم ------------------------------------------------------------------------------------- رنگ بداقی: رنگ نزدیک به بنفش که از دوره قاجاریه در کاشی سازی مر سوم شد ------------------------------------------------------------------------------------- رنگ نگون سار: رنگ بنفش مانند گل نگون سار ------------------------------------------------------------------------------------- رود زن: بند و سدی که برای ذخیره آبدر پیش رودها بندند ------------------------------------------------------------------------------------- روشندان: شبیه کلاه فرنگی است عنصری جهت نور گسری بصورت عمودی بر روی تاقها قرار می گیرد ------------------------------------------------------------------------------------- زغره: پیلکی که دور چفت نیز می چرخد ------------------------------------------------------------------------------------- زمود گری: نقشبندی ------------------------------------------------------------------------------------- ژاژ: نوعی خار که در مناطق کویری بجای کاه در کاهگل استفاده می کنند ------------------------------------------------------------------------------------- سبویی: نوعی چفد که از تقاطع دو بیضی بدست می آید ------------------------------------------------------------------------------------- ستاوند: چهل ستونهایی که در سه طرف دیوار ندارند مانند چهل ستون ------------------------------------------------------------------------------------- ستون آوند: مکانهایی که فقط یک طرف آن ستون دارند ------------------------------------------------------------------------------------- ستون چهار پری: ستونی متشکل از چهار پیلک به هم پیوسته ------------------------------------------------------------------------------------- سفال مهری: قطعات سفالی که بصورت پیشبر از گل نپخته می برند و روی آن مهر زده و سپس آنرا می پزند که گاهی لعابدار نیز هست ------------------------------------------------------------------------------------- سفره خانه: اتاق پذیرایی ------------------------------------------------------------------------------------- سکنج: سه یعنی برون آمده –کنج بیرون آمده –شکلی که از تقاطع دو تاق به وجود می آید ------------------------------------------------------------------------------------- سنبوسه: در کاربندی قسمت مثلثی بالای شاپرکها است ------------------------------------------------------------------------------------- سنگ پا تراش: سنگی که خیلی تراشیده شده باشد ------------------------------------------------------------------------------------- سیمگل: گچ ملاتی از مایه و گل رس و اندکی گچ نیمکوب. گلی مرکب که نمای ساختمان را با آن می پوشانند ------------------------------------------------------------------------------------- شاپرک: یا سرمه دان– در کاربندی عنصری است که دو شلع پاسسن آن بلند تر از دو ضلع بالاست – معمولا در بالای پا باریک و سوسنی قرار دارد ------------------------------------------------------------------------------------- شش بند: ستاره تزئینی- نوع معروف آن ش بند شیرازی است – در گره سازی معمول است ------------------------------------------------------------------------------------- شکنج: چین و شکن تاق بندی زیر گنبد ------------------------------------------------------------------------------------- شنگه: در معماری چوبهای کوچکی است که به صورت عمودی در دیوار می گذارند تا خر پا را به آن ببندند ستونکی که برروی آهیانه گنبد گذاشته شده و خود گنبد نیز به آن می چسبد و بر ستون وسط آن میله قرار می دهند ------------------------------------------------------------------------------------- صفه/چفته: سرپوشیده در خراسان به هر سر پوشیده ای اعم از پوشش منحنی یا تخت می گفتند و در جاهای دیگر به ایوانها و تالارهایی که با تاق پوشیده شده اند اطلاق می گردد. سکوی بدون سقفی که در سطح بالاتر از سطح حیاط است و معمولا در جلوی فضاهای بسته قرار می گیرند ------------------------------------------------------------------------------------- صندوقه: حفرههایی که در داخل دیوار و با قرار دادن آجر بدست می آید ------------------------------------------------------------------------------------- درشکه خانه: فضای نگهداری درشکه ها ------------------------------------------------------------------------------------- دودری : اتاقی که دو پنجره بزرگ در کنار یکدیگر به سمت حیاط دارد ------------------------------------------------------------------------------------- رواق : فضای باز نیم ستون داری است که از تکرار چهار طاقی های مشابه در یک راستا پدید می آید و در طول ضلع یک یا چند جبهه حیاط قرار می گیرد ------------------------------------------------------------------------------------- سرداب : زیر زمین ------------------------------------------------------------------------------------- سفره خانه : اتاق وسیع یا تالاری که محل صرف غذاست ، اتاق غذاخوری ------------------------------------------------------------------------------------- سه دری : اتاقی که سه پنجره بزرگ در کنار یکدیگر و به سمت حیاط دارد ------------------------------------------------------------------------------------- سیم گل : گلی است مرکب که نمای ساختمان را با ان می پوشانند ------------------------------------------------------------------------------------- شاه نشین : فضایی در صدر تالار و روبه سوی پنجره که مخصوص نشستن بزرگان است ------------------------------------------------------------------------------------- شربت خانه : فضای انبار و مخزن نوشیدنی ها ------------------------------------------------------------------------------------- صفه : سکوی بدون سقفی که سطح آن بالاتر از سطح حیاط است و معمولا در جلوی فضاهای بسته قرار می گیرد جهازه/پالانه: برای جلوگیری از واردشدن بار بصورت مستقیم بر در گاهها تاقی دیگر روی آن می زنند تا بارها را به جرزها منتقل نماید ------------------------------------------------------------------------------------- چغازنبیل: چغا به معنی تپه -کوه بلندی-چغازنبیل به معنی کوه بافته شده ------------------------------------------------------------------------------------- چفت: قوس ------------------------------------------------------------------------------------- چفت آویز: نوعی مقرنس کاری که آویخته از سقف است ------------------------------------------------------------------------------------- چکاد: در ایوانها فاصله بین تیزه قوس تا رخبام ------------------------------------------------------------------------------------- چمانه: نوعی قوس که از تقاطع دو بیضی بدست می آید ------------------------------------------------------------------------------------- چندن: چوب سختی است که از هندوستان می آورند ------------------------------------------------------------------------------------- چهار ستون: جرزی که در چهار گوشه آن پیلک داشته باشد ------------------------------------------------------------------------------------- چهار بخش: نوعی پوشش که از تقاطع دو تاق آهنگ بوجود می آید ------------------------------------------------------------------------------------- خان خوره: خان =کاروانسرا- خوره =محل ------------------------------------------------------------------------------------- خفت افتادن: پایین افتادن ------------------------------------------------------------------------------------- خود: پوشش رویین گنبد ------------------------------------------------------------------------------------- خوانچه: سقف آویخته ای که برای دهانهای بزرگ از تاق می آویزند ------------------------------------------------------------------------------------- خوانچه پوش: قطعات مختلف بین کاربندی که بین دوتویزه را می پوشانند ------------------------------------------------------------------------------------- خیاره: شیارهای روی ستون ------------------------------------------------------------------------------------- خیشخان: هواکشهای روی پشت بام جلوخان : فضای باز پیش از سر در ورودی ------------------------------------------------------------------------------------- چهارصفه : فضای صلیبی شکلی که از یک فضای گنبددار در مرکز و چهاربخش با پوشش طاق و تویزه در چهارطرف آن تشکیل شده است ------------------------------------------------------------------------------------- حوضخانه : فضای سرپوشیده ی مرتفعی که حوضی در میانه دارد و معمولا بافضاهای دیگر مرتبط می باشد ------------------------------------------------------------------------------------- حیاط خلوت : فضای باز کوچک و فرعی که معمولا در پشت فضا های اصلی خانه قرار می گیرد و گاهی مربوط به قسمت های خدماتی خانه می باشد ------------------------------------------------------------------------------------- حیاط بالا خانه : حیاط کوچکی در طبقه دوم خانه که به همراه فضا های پیرامون خود بخش نسبتا مستقلی را در خانه پدید می اورد ------------------------------------------------------------------------------------- خورشیدی : بخش نیم دایره ای بالای درها با تقسیمات داخلی -------------------------------------------------------------------------------------بادگیر : عنصر مرتفعی که بر روی بام قرار می گیرد و جریان هوا را به درون ساختمان هدایت می کند ------------------------------------------------------------------------------------- باد پیچ/باد پروا/باد هنج: ترکهایی که جهت قرار گرفتن باد در تاق ایجاد می گردد – به باد گیر هم گفته می شود ------------------------------------------------------------------------------------- بستو: نوعی قوس بیضی شکل که در ساخت گنبد استفاده می شود ونیست فاصله کانونی به دهانه آن ۳ به ۴ است ------------------------------------------------------------------------------------- بوم آورد: از محل– حاصل خود محل ------------------------------------------------------------------------------------- بیز: به معنای تاب است در معماری نوعی چفد(قوس) بیضی شکل ------------------------------------------------------------------------------------- بیرونی : بخشی از خانه که مخصوص مهمانان است ------------------------------------------------------------------------------------- پاد یاو: حیاط دور بسته ای که حوض یا جوی آب در میان داشته باشد– گودال باغچه ------------------------------------------------------------------------------------- پا راستی: در معماری ایران چفد و تاق و گنبد را از جاییکه شروع می شده قطه نمی کردند بلکه تکه ایی را بصورت عمود بالا برده سپس منحنی را شروع می کردند ------------------------------------------------------------------------------------- پاکار: جایی که طاق شروع می شود ------------------------------------------------------------------------------------- پالار: تیر حمال یا چیزی که فرسپ روی آن می افتد ------------------------------------------------------------------------------------- پتکانه: تاق بندی–تاقچه بندی ------------------------------------------------------------------------------------- پتکین: یعنی چیزی که از پایین به بالا می آید تونگان یا پیش کرده در خوزستان تونجه گویند ------------------------------------------------------------------------------------- پدپیل: پشت بند – دیوار یا نیم تاقی که در پشت دیوار برای نگهداری آن بسازند ------------------------------------------------------------------------------------- پد جفت: تضاد تنوع کاری که برای برهم زدن قرینه و یکنواختی انجام دهند پا جفت ------------------------------------------------------------------------------------- پده: در ختان بی بار – شورانه- تبریزی- سپیدار ------------------------------------------------------------------------------------- پرورز: قاب – آرایه هایی به صورت قاب بندی مربع و مستطیل در نمای ساختمان ------------------------------------------------------------------------------------- پرورز بندی: قاب بندی ------------------------------------------------------------------------------------- پکفته/پت کوفته: آجر خشت یا سنگی که بطور عمودی در محلهای خالی دیوار می چسبانند ------------------------------------------------------------------------------------- پنام: عایق ------------------------------------------------------------------------------------- پنجه پی: بیرون زدگی پی از دیوار ------------------------------------------------------------------------------------- پنج او هفت: چفد معروف ایرانی – پنج یعنی در گاه . او هفتن یعنی پوشاندن ------------------------------------------------------------------------------------- پنج دری : اتاق بزرگی که پنج پنجره بزرگ در کنار یکدیگر و به سمت حیاط دارد ------------------------------------------------------------------------------------- پیمون: اندازه مقیاس - اندازه های معین و مسخصی که در طرح تکرار می شود ------------------------------------------------------------------------------------- پیلک: ستونک باریکو کوچکی که سر سوک دو دیوار قرار می گیرد ------------------------------------------------------------------------------------- پیس پیسه: موزائیک های رنگی جهت تزئین ------------------------------------------------------------------------------------- تالار : اتاق بزرگ و تشریفاتی خانه که معمولا محل پذیرایی از مهمانان است ------------------------------------------------------------------------------------- تالار سرداب : فضای تالار مانندی که در زیر زمین خانه قرار می گیرد ------------------------------------------------------------------------------------- تر کشی: ریسمان کشی ------------------------------------------------------------------------------------- ترک بندی: نوعی از ساختمان تاق و گنبد بصورت شعاعی و ترک ترک ------------------------------------------------------------------------------------- تنابه: تالار بزرگ - سرسرا ------------------------------------------------------------------------------------- تونگان: مقرنسهای سر ستون مانند سر سنونهای عالی قاپو و چهل ستون ------------------------------------------------------------------------------------- تویزه: دندههای اصلی پوشش تاق - لنگه – قالب ------------------------------------------------------------------------------------- تیر کش: رخنه ای در زیرکنگره بارو – سوراخی که در شکاف آن تیر می اندازند -------------------------------------------------------------------------------------  آبساب: آجر تراش داده شده ای که با آجر دیگر در آب ساییده شده باشد ------------------------------------------------------------------------------------- آجر پیش بر: آجری که قبل از پخت به صورت دلخواه شکل داده اند ------------------------------------------------------------------------------------- آژند:ملات ------------------------------------------------------------------------------------- آفتاب کور: بخش رو به غرب ------------------------------------------------------------------------------------- آمود: تزئینات الحاقی– نماسازی سنگی-آجری کاشیکاری و گچکاری ------------------------------------------------------------------------------------- آوگون: انتهای پای گنبد ------------------------------------------------------------------------------------- آهیانه: در گنبدهای دو پوسته پوشش زیرین را گویند ------------------------------------------------------------------------------------- آسمانه: سقف ------------------------------------------------------------------------------------- ارش: در معماری به اندازه شش گره-۴۰ سانی متر ------------------------------------------------------------------------------------- ازاره: بخشی از پائین دیوار است که معمولا برای استحکام بیشتر آمودی از سنگ و کاشی دارد ------------------------------------------------------------------------------------- ازج/ازغ: در معماری پوشش منحنی را گویند ( سغ ) ------------------------------------------------------------------------------------- اسلیمی: نقش گردان یا انحنا دار ------------------------------------------------------------------------------------- اسپر: دیوار جداکننده - دیواری که میان دو پایه باربر می سازند ------------------------------------------------------------------------------------- اشکوب: طبقه - سقف ------------------------------------------------------------------------------------- افراز: بلندی – ارتفاع ------------------------------------------------------------------------------------- انبسان: کنتراست ------------------------------------------------------------------------------------- اندود دیمه: انودی از خمیر آهک و خاکستر چوپبدست می آید برای آبندی بدنه آبگیرها و دیوارهابه کار می رود ------------------------------------------------------------------------------------- اوزیر/افریز: واداشتن – در معماری به معنی استخوان بندی بناست ------------------------------------------------------------------------------------- ایدری: مصالحی که از محل برداشته شده است ------------------------------------------------------------------------------------- آبدارخانه : فضای مخصوص تهیه چای و شربت و قلیان ------------------------------------------------------------------------------------- اتاق گوشوار : اتاقی که در طبقه بالا کنار تالار قرار می گیرد و به آن ارتباط دارد ------------------------------------------------------------------------------------- ارسی : پنجره بزرگ چوبی که یک جبهه اتاق را به طور کامل می پوشاند و دارای بازشوهای کشویی بالارونده و شیشه های رنگین است ------------------------------------------------------------------------------------- اندرونی : بخشی از خانه که مخصوص زن ، فرزندان ، خدمتگزاران و سایر اهل خانه بوده است ------------------------------------------------------------------------------------- ایوان : فضای نیم باز مسقفی که از سه طرف محدود و از یک طرف باز است ------------------------------------------------------------------------------------- ایوانچه : ایوان کوچک و کم عمق ------------------------------------------------------------------------------------- ایوان ستون دار : فضای نیم باز ستون داری که معمولا مقابل فضاهای بسته قرار می گیرد -----------------------------------------------